Thị xã Hoàng Mai không chỉ có nhiều cảnh quan, danh lam thắng cảnh, di tích văn hóa, lịch sử, mà còn được thiên nhiên ban tặng, ưu ái nguồn tài nguyên phong phú của biển. Về tham quan, thưởng lãm nơi đây du khách không chỉ nhớ mãi làn nước xanh biếc, bờ cát vàng trải dài, phẳng lặng, được đánh giá là một trong những bãi cát đẹp của vùng Bắc Trung Bộ, mà còn ấn tượng về những món ăn rất ngon từ nguồn hải sản dồi dào. Đặc biệt là không thể quên vị mặn mòi, thơm ngon, đậm đà, vị the tan chảy nơi đầu lưỡi khi nếm thử và thưởng thức đặc sản nước mắm của một vùng quê có núi, có sông, có biển quyện hòa, nơi vị trí tự nhiên đắc địa mà rất ít nơi đâu có được…

Nước mắm Hoàng Mai được làm từ cá cơm đen

Nước mắm là thứ nước chấm quen thuộc trong các bữa ăn của nhiều gia đình người Việt. “Nước mắm ngon dầm con cá đối. Em biểu anh chờ để tối em qua”. Câu đối đáp của chàng trai, cô gái Nam Bộ nghe mặn mòi, đậm đà, tình ý, quyện vào nhau, gắn vào nhau mà thơm lừng lên mùi nước mắm. Ta bất chợt nhận ra một điều, dù sinh ra ở đâu, trên khắp dải đất cong cong hình chữ S yêu thương này, chúng ta đều có một tiếng nói ẩm thực chung đó là nước mắm. Để phân biệt rõ ràng rằng, nước mắm không đơn giản chỉ là hương là vị. Mà nước mắm nó là hồn quê, là kỷ niệm xưa của bát cơm nóng mẹ nấu, cho thêm chút nước mắm cốt nữa. Cảm giác bát cơm ngon hơn hết thảy những buổi tiệc tùng, với cao lương, mỹ vị. Cảm giác thứ gia vị nơi bếp lửa xưa, nhà tranh, vách đất ngày xưa ấy như cuốn phim chầm chậm quay về, ghi dấu ấn cho bao thăng trầm cuộc đời của mỗi con người. Rồi đến khi lớn lên, khi đi xa mới thấy da diết nhớ nhà, nhớ mẹ, nhớ cô hàng xóm nhí nhảnh, đáng yêu, nhớ mùi nước mắm quê hương một thuở ngày nào.

Ngày xưa, thiếu ăn, thiếu mặc, không phải như bây giờ. Khi tiết trời chuyển mùa sang đông. Hầu như trẻ nhỏ ai cũng cảm lạnh, nhức đầu sổ mũi, ốm sốt. Nhà mặc dầu thiếu gạo, thiếu khoai, nhưng mẹ cũng cố để nấu cho con bát cháo. Chao ôi, chỉ bát cháo trắng, mẹ cho thêm chút nước mắm nữa. Bỗng dưng cái ốm chạy đi đâu mất. Rồi lâu lâu, lại thơ thẩn nghĩ, ốm để được mẹ nấu cháo cho ăn. Nhớ mùi nước mắm mặn mòi, mùi thơm để mãi dư âm. Nhớ mãi những buổi chiều, trong căn nhà nhỏ, cả gia đình cùng nhau quây quần bóc tách vỏ lạc. Mẹ sẽ mang lạc rang lên, cho chút muối và không thể thiếu chút nước mắm và mỡ hành nữa. Mỗi bữa cơm, bát cơm thêm ít nước mắm cốt nguyên chất, không pha, vị giác của những người con đất Việt như quay trở lại, mọi khung cảnh xưa dường như tái hiện. Nhà nghèo, cơm mẹ nấu dù chỉ có nước mắm và vài ngọn rau khoai lang luộc nóng hôi hổi sao mà ngon đến thế…

Mình chắc chắn một điều rằng, món ăn sẽ chẳng ngon và dậy mùi nếu thiếu đi nước mắm, mà phải là nước mắm truyền thống, không phải nước mắm công nghiệp. Để rồi, đi bất cứ nơi đâu, trên quê hương đất Việt này, trên mâm cơm của mỗi gia đình, không đâu thiếu được bát nước mắm, đó chính là hương, là vị quê nhà. Thứ gia vị được chắt chiu ấy như chất keo gắn kết tất cả món ăn trong mâm cơm và gắn kết những thành viên ngồi xung quanh mâm cơm với nhau. Dường như, mỗi món ăn Việt dù là đơn sơ nhất cũng chứa đựng hồn cốt dân tộc và rất đáng được nâng niu, trân trọng.

Nước mắm Hoàng Mai khiến những người con xa quê lại bùi ngùi khi nhớ về

Nghề làm nước mắm có đặc thù riêng, nhiều người có thể làm nhưng không phải ai cũng tạo ra được nước mắm ngon. Mỗi vùng quê, mỗi làng nghề đều có bí quyết, kinh nghiệm riêng, tạo ra một hương vị khác biệt. Kinh nghiệm làm nước mắm được người dân vùng đất làm nước mắm nổi tiếng Quỳnh Dỵ cho biết, muốn sản xuất được nước mắm ngon thì khâu chọn cá rất quan trọng. Cá dùng để làm mắm được người dân nơi đây ưa chuộng chủ yếu là cá cơm, cá trỏng đen, cá trích… Cá tươi đánh ở biển về được chọn riêng để chượp. Thông thường 1 tạ cá cho khoảng 25 cân muối trộn đều cho vào ô bể, rắc thêm một lớp muối mỏng lát vỉ nứa lên trên, lấy đá đè và đậy nắp ô bể. Trong tháng đầu, ngày nào cũng phải đảo náo. Sau đó thì một tuần đảo náo một lần cho nước trong. Tuyệt đối tránh nước mưa chảy vào nếu không mắm sẽ có mùi, mất ngon. Người dân Phú Lợi còn có bí quyết là thêm vào các phụ gia như: Vừng, gạo rang, đường… để tạo hương vị riêng.Thời gian ngâm ủ kéo dài từ 9 - 12 tháng. Trong thời gian ngâm ủ, nước đầu nỏ chảy ra, gọi là nước mắm cốt. Ngoài nước mắm cốt còn có nước mắm loại 1, loại 2, loại 3…, xác cá để phục vụ cho chăn nuôi và bón cho cây thuốc Lào.

 Sản phẩm nước mắm Quỳnh Dị đạt chuẩn OCOP 3 sao

Những ngày cuối năm 2023 này, về làng nghề Phú Lợi, phường Quỳnh Dị, thị xã Hoàng Mai, đi đến đâu cũng dậy lên mùi nước mắm thơm lừng chan hòa với vị mặn mòi của biển. Người dân nơi đây bao đời nay luôn tự hào về sản phẩm của mình. Nước mắm Quỳnh Dị để càng lâu, càng ngon, có màu vàng sậm, trong sóng sánh màu hổ phách và sánh đặc khác hẳn với các loại nước mắm ở vùng miền khác. Khi ăn, nếm vào thì thấy mặn ở đầu lưỡi, nhưng sau đó sẽ cảm nhận được độ ngọt, độ thơm nơi cổ họng. Thưởng thức nước mắm Quỳnh Dị, đằng sau đó không chỉ là câu chuyện của doanh nghiệp trăn trở với việc cho ra đời thương hiệu riêng, sản phẩm occop 3 sao được công nhận trong năm 2023 này, mà đằng sau vị mặn mòi đó, chúng ta còn cảm nhận được nỗi vất vả, nhọc nhằn, những giọt mồ hôi của những người ngư dân vùng quê biển, của những người phụ nữ nặng lòng với nghề truyền thống nơi đây.

Bằng hương vị dịu ngon tinh tế, mặn nhưng không chát cùng vị ngọt đạm của cá cơm tươi, nước mắm vùng Hoàng Mai nói chung và nước mắm Quỳnh Dỵ nói riêng đã giữ được trọn vẹn hồn quê. Ăn nước mắm nơi đây một lần là nhớ mãi, chinh phục được khẩu vị của những người con xa quê và giúp cho bao người con, giàu tình cảm khoả lấp phần nào nỗi nhớ quê đau đáu trong lòng...